(Dit artikel verscheen eerst op www.visie.net)
Voor de zomer evalueerde de Nationale Arbeidsraad het zogenaamde sui generisstatuut van onthaalouders. Het advies, waarbij ook ACV Puls en Beweging.net de pen mee vasthielden, werd neergelegd eind juni en kwam er op vraag van minister van Sociale Zaken, Frank Vandenbroucke (Vooruit). Bedoeling is om komaf te maken met het huidige nepstatuut dat onthaalouders geen volwaardige sociale bescherming biedt. Net nu ouders een noodkreet slaken omwille van het nijpende plaatstekort, moet voluit ingezet worden op verbetering van het statuut voor onthaalouders. Maar wat er in de praktijk zal gebeuren met het advies, is vandaag, op de Dag van de Onthaalouder, nog steeds onduidelijk.
‘Het sui generisstatuut voor onthaalouders werd in 2003 in het leven werd geroepen voor wie kinderen opvangt in de woning in gezinsverband. De onthaalouder is aangesloten bij Kind en Gezin maar is niet door een arbeidsovereenkomst verbonden. Het geeft onthaalouders sociale rechten, maar niet als werknemer. De bedoeling was om dit tijdelijke statuut om te vormen naar een volwaardig werknemersstatuut, maar twintig jaar verder blijft sui generis maar meedraaien’, klaagt Nathalie Winters, sectorverantwoordelijke bij ACV Puls aan. ‘Het advies van de Nationale Arbeidsraad is om komaf te maken met dit nepstatuut en eindelijk naar een eerlijk en volwaardig werknemersstatuut over te gaan. Waarop wacht de Vlaamse Regering in tijden van volle kinderopvangcrisis?’
Onthaalouder Rita Daemen kreeg drie jaar geleden de kans om in het kader van een proefproject in het werknemersstatuut te stappen. Een hele verbetering, vindt ze zelf: ‘Voor het sui generisstatuut werkte ik al negen jaar als onthaalouder. In die tijd kregen we enkel een onkostenvergoeding voor onze lange, harde werkdagen. Toen sui generis werd ingevoerd, waren we al iets beter beschermd. Maar het blijft een nepstatuut. Als er bijvoorbeeld veel kinderen ziek zijn en ze komen niet, dan keldert meteen je inkomen. Omgekeerd zag ik ooit een collega met een geblesseerde schouder met kinderen zeulen. Ze kon het zich simpelweg niet veroorloven om niet te werken, want dan was er geen inkomen. Aan zulke toestanden komt een einde als iedereen de kans krijgt om in het werknemersstatuut te stappen. Pensioenopbouw, ziekteverzekering… Dat is essentieel voor ons. Ik ben nu 61 en in de voorgaande jaren heb ik amper een pensioen kunnen opbouwen. In de negen jaren voor sui generis was dat zelfs nul. Als ik dat toen had geweten, had ik het wel anders aangepakt. Ik hoop dan ook dat die jaren toch ooit nog kunnen meetellen.’
Vier kinderen
Het werknemersstatuut bepaalt ook dat er vier kinderen voltijds opgevangen kunnen worden, waar onthaalouders sui generis vandaag tot acht kinderen mogen opvangen. Ook dat is belangrijk, bevestigt Rita Daemen: ‘Je moet als onthaalouder veel kinderen opvangen om rond te komen. Dat kan wegen op de kwaliteit van de zorg, dat zou echt niet mogen.’
Ook voor onthaalouder Nathalie Leblanc, al sinds 2015 in het proefproject, heeft het werknemersstatuut op enkele werkpunten na, alleen maar voordelen. Haar loon schommelt bijvoorbeeld niet meer en is hoger dan voorheen. Maar wat voor haar echt de doorslag geeft, is de ratio van vier kinderen: ‘Dat verschil is echt enorm. In de kinderopvang is de ratio nu één op negen. Dat is onhoudbaar. Soms heb ik hier ook tien uur per dag kinderen in mijn huis, maar doordat het er maar vier zijn, voelt dat niet zo. Alle kinderbegeleiders moeten in zo’n omstandigheden hun werk kunnen uitvoeren, vind ik.’
Een verbetering van statuut kan ook het beroep weer aantrekkelijker maken. Heel wat ouders zitten vandaag met de handen in het haar wegens plaatstekort in de kinderopvang. Onthaalouder Nathalie Leblanc: ‘Ik ken in mijn omgeving wel wat mensen die graag onthaalouder willen worden, maar dat vandaag niet doen omdat het slechte statuut hen afschrikt. Als je iedereen de kans geeft om in een werknemersstatuut te stappen, zullen meer mensen de stap naar dit beroep zetten. En dat is toch net wat we nodig hebben vandaag.’
Huiswerk voor de Vlaamse regering
Nathalie Winters, sectorverantwoordelijke van ACV Puls, dringt aan op verdere stappen: ‘Onze vraag is nu vooral wat er concreet met het advies zal gebeuren. Na de Septemberverklaring is het voorlopig stil gebleven. Terwijl wij wel degelijk verwachten dat elke onthaalouder die dat wenst in een werknemersstatuut moet kunnen stappen vanaf 1 juni 2024.’
Nieuwe onthaalouders stappen vanaf die datum automatisch in het werknemersstatuut. Onthaalouders die toch verkiezen om in hun sui generisstatuut te blijven, zullen dat ook kunnen. Op termijn zal het sui generisstatuut zo stilaan verdwijnen.
Of het advies al dan niet wordt uitgevoerd, ligt niet in handen van de federale regering. Kinderopvang is Vlaamse materie. Het zal dus aan de Vlaamse regering zijn om hiermee al dan niet aan de slag te gaan. En de huidige crisis in de kinderopvang vraagt wel degelijk om concrete acties.